Το Υπόμνημα για την παρούσα κατάσταση του πολιτισμού στην Ελλάδα είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του Αδαμάντιου Κοραή, παρόλο που οι τύχες του δεν επικυρώνουν εντελώς τον παραπάνω χαρακτηρισμό. Αναγνώστηκε από τον ίδιο μπροστά στα μέλη της Société des Observateurs de l’Homme (Εταιρείας των Ανθρωποτηρητών), της οποίας ήταν μέλος και ο ίδιος, τα Χριστούγεννα του 1802. Στην «άρθρωση του 1800», ο Κοραής είναι ήδη ένας αναγνωρισμένος ιατροφιλόσοφος της σχολής του Μονπελιέ. Ταυτόχρονα όμως, ως ευαίσθητος και πολιτικοποιημένος διανοούμενος, ο Κοραής, στην ώριμη ηλικία των 52 ετών το 1802, επανεφευρίσκει σταδιακά την ταυτότητά του και αυτοσυστήνεται στο λόγιο κοινό του Παρισιού ως ο πιο αξιόπιστος και δραστήριος διαμεσολαβητής των ελληνικών πραγμάτων στη Δύση και ταυτόχρονα ο εμπνευστής και ο διαχειριστής της φωτισμένης ευρωπαϊκής ταυτότητας του νέου ελληνισμού. Ο Κοραής του Υπομνήματος «θα έλξει τους Γραικούς στον ευρωπαϊκό σχηματισμό, δηλαδή θα τους προετοιμάσει για ένταξη στο πολιτικά λειτουργικό ιδεολογικό σχήμα της ‘ευρωπαϊκής οντότητας’». Τι καθιστά, λοιπόν, το Υπόμνημα ένα «μανιφέστο του νέου ελληνισμού»; Η εναρκτήρια πρόταση του προλόγου/αφιέρωσης της έκδοσης δεν αφήνει πολλά περιθώρια διαφορετικής ερμηνείας: «Το παρόν Υπόμνημα αποτελεί επίσημη διακήρυξη προς τη φωτισμένη Ευρώπη σχετικά με τις προσπάθειες που καταβάλλουμε προκειμένου να γίνουμε και εμείς κοινωνοί των φώτων».